Οι Έλληνες

Η δράση του θεάτρου σκιών συνήθως εκτυλίσσεται με φόντο την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς, βέβαια, η φαντασία του καλλιτέχνη να παραλείπει πολλές φορές να μας μεταφέρει στην Αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο ή και σε φανταστικούς συχνά υπερρεαλιστικούς κόσμους, ακόμα και στο σήμερα. Η προτίμηση στα χρονιά της Τουρκοκρατίας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι τότε ήκμασε το θέατρο σκιών, αλλά και στο ότι ο καλλιτέχνης, ελεύθερος από κάθε λογοκρισία, μπορεί να δείχνει το παιχνίδι της εξουσίας, την αντίσταση των λαών, και να παραλληλίζει το χθες με το σήμερα.

Άλλωστε όπως είχε πει και ο ήρωας Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, «οι ζουρνατζήδες άλλαξαν, ο ζουρνάς μένει πάντα ο ίδιος»!

Οι Έλληνες εκφράζουν το ελεύθερο πνεύμα. Εκτός από τους βασικούς πρωταγωνιστές, από τον μπερντέ παρελαύνουν ιστορικά πρόσωπα, από τον Θησέα, τον Ηρακλή και τον Μεγαλέξανδρο έως τον Διγενή Ακρίτα, τον Αθανάσιο Διάκο, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τους ήρωες του '21, τους Μακεδονομάχους και τους αντιστασιακούς.

Όλη η ιστορία του βασανισμένου τόπου μας, διδάσκεται από τον Καραγκιόζη.

Το κωμικό εναλλάσσεται με το τραγικό και οι γκάφες με τις ηρωικές πράξεις.

Ο Μεγαλέξανδρος είναι ο υπεράνθρωπος, ο ήρωας με τα ευγενικά αισθήματα και ταυτόχρονα γενναίος. Ο σωτήρας του έθνους.

Το πρόσωπο είναι αλληγορικό και δεν εκφράζει μόνο τον Μακεδόνα στρατηλάτη, αλλά όλους εκείνους που μάχονταν, μάχονται και θα μάχονται για το ιδανικά της φυλής, για την Ελευθερία των λαών και για την προστασία των αδυνάτων. Η Βαθειά θρησκευτικότητα του δημιουργού του έργου «ο Μ. Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι» τον αποτρέπει απ’ το να χρησιμοποιήσει τον Άγιο Γεώργιο για να σκοτώσει το φίδι – διάβολο, με την φαντασία του να πάρει δανικό τον Μ. Αλέξανδρο, Εθνικό σύμβολο ρώμης και αντρειοσύνης.

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Το θέατρο σκιών πιστεύεται από πολλούς ότι δεν είναι δημιούργημα ανατολικών ασιατικών λαών αλλά ότι έχει ελληνική προέλευση. Ο Πλάτων στην αλληγορία του σπηλαίου (Πολιτεία 514α) αναφέρει:

«Φαντάσου ανθρώπους σαν σε μια υπόγεια κατοικία όμοια με σπηλιά που να έχει την είσοδό της μακριά ανοικτή προς το φως σε όλο το μήκος της σπηλιάς… και από ψηλά και μακριά από πίσω τους φως από φωτιά να καίει γι’ αυτούς και ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες επάνω, να υπάρχει ένας δρόμος. Κοντά σε αυτόν και παράλληλα φαντάσου χτισμένο ένα μικρό τοίχο, όπως ακριβώς τοποθετούνται από τους θαυματοποιούς μπροστά στους ανθρώπους τα παραπετάσματα (αρχ. Παραφράγματα) πάνω στα οποία δείχνουν τα τεχνάσματα τους» Ο Αριστοτέλης πάλι, (Περί κόσμου 398 b 16) μιλά για λαϊκές παραστάσεις με νευρόσπαστα: «Οι νευρόσπαστοι μίαν μήρινθον (σπάγκο) επισπασάμενοι ποιούσι και αυχένα κινείσθαι και χείρα ζώου και ώμον και οφθαλμόν».

Το θέατρο σκιών συγγενεύει και με τις αρχαίες λαϊκές αφηγήσεις, όπως οι μύθοι με θέμα τα ζώα (αίνοι). Ο Ησίοδος και ο Αρχίλοχος δηλώνουν πως το νόημα τους είναι η κοινωνική κριτική που στο όνομα των αδυνάτων και του δικαίου στέφεται φανερά εναντίον της αυθαιρεσίας των ισχυρών.

Ο Αίσωπος ήταν ένας πασίγνωστος στην Αρχαιότητα δημιουργός μύθων («λογοποιός» κατά τον Ηρόδοτο). Έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. και αναφέρεται από τον Ηρόδοτο (Β 134), τον Αριστοφάνη (Σφήκες και Όρνιθες), τον Δημόκριτο (απόσπασμα 224) και τον Πλάτωνα (Φαίδων 60 cd ). Η ζωή του έχει σκεπασθεί από φανταστικές αφηγήσεις και στο αφήγημα «Μυθιστορία του Αισώπου» μάς δίνονται η εικονιστική περιγραφή του Αισώπου και κάποιες βιογραφικές πληροφορίες:

Ο κατεξοχήν ωφέλιμος για την ζωή Αίσωπος, ο μυθοποιός, ήταν δούλος, έτσι το ’θελε η τύχη του, και στην καταγωγή Φρύγας, απ’ το Αμόριο της Φρυγίας. Ήταν αποκρουστικός στην εμφάνιση περίσσια άσκημος, κοιλαράς, με μυτερό κεφάλι, πλακουτσομύτης με κυρτωμένο στήθος, μελαμψός, κοντός, στραβοπόδης, με χέρια κοντά, αλλήθωρος, ένα λάθος του νυσταγμένου Προμηθέα.

Η παράδοση τον θέλει αρχικά μουγκό αλλά πολύ έξυπνο και θεοσεβούμενο. Η Ίσιδα και οι εννέα μούσες του χάρισαν τη φωνή και«την ικανότητα να πλέκει ιστορίες και να συνθέτει μύθους ελληνικούς.

Ο Αίσωπος σκοτώνεται με δόλο αφού κατηγορήθηκε άδικα για ιεροσυλία, στους Δελφούς, και ο ίδιος ο Απόλλωνας εκδικείται το θάνατο του και εξυψώνει τη φήμη του. Ο Αίσωπος ήταν γνώστης της ψυχολογίας του ανθρώπου και ερευνούσε τα κίνητρα και τη συμπεριφορά του. Έδειξε την ποικιλία των ανθρώπινων χαρακτήρων και μετέφερε τα ελαττώματα των ανθρώπων σε ζώα. Ασκούσε πολιτική και κοινωνική κριτική.

Παρατήρησε τη δολιότητα, τον εγωισμό και τις αδυναμίες των ισχυρών και εξύψωσε την δύναμη του νου αφού η εξυπνάδα ήταν το όπλο της σωτηρίας των αδυνάτων.

Ήταν εκπρόσωπος της λαϊκής σοφίας και στο έργο «το Συμπόσιον των Επτά Σοφών» που αποδίδεται στον Πλούταρχο, ο Αίσωπος συμμετέχει και ασκεί έλεγχο σε όσα λένε οι επτά σοφοί. Ακόμα και ο Σωκράτης, όπως παραδίδει ο Πλάτων, στη φυλακή έβαζε σε στίχους όσους αισώπειους μύθους θυμόταν.

Το όνομα του σημαίνει «μαύρος» και συγγενεύει με το «αιθίοψ», όπως σχεδόν και του Καραγκιόζη (=μαυρομάτης ή αυτός που φαίνεται μαύρος στα μάτια των άλλων, από την τουρκική λέξη karagoz ). Τέλος, ο Στίλπων Κυριακίδης (περ. Λαογραφία, τ. Η 1921) αναφέρει ότι ο. Καραγκιόζης μετέβαλε τον αρχαίο φαλλό σε τεράστιο και δυσανάλογο χέρι.